Tăng trưởng đồng đều ở các nhóm sản phẩm

Năm 2024, chứng kiến sự tăng trưởng ấn tượng của ngành xuất khẩu cá ngừ Việt Nam, với nhiều tín hiệu tích cực từ các thị trường lớn. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), năm 2024 ghi nhận sự tăng trưởng đồng đều ở các nhóm sản phẩm cá ngừ. Thịt/loin cá ngừ đông lạnh tiếp tục là mặt hàng xuất khẩu chủ lực, với xu hướng tăng nhanh vào những tháng cuối năm. Sự phục hồi của các thị trường như EU và Canada đã góp phần thúc đẩy xuất khẩu cá ngừ tăng mạnh.

Đáng chú ý, sản phẩm cá ngừ chế biến từng sụt giảm trong nửa đầu năm đã quay lại đà tăng trưởng, tăng 24% so với năm trước, chiếm 17% tổng kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, xuất khẩu cá ngừ đóng hộp lại có xu hướng giảm trong nửa cuối năm, phản ánh sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trên thị trường quốc tế.

Năm 2024 ghi nhận sự tăng trưởng đồng đều ở các nhóm sản phẩm cá ngừ. Ảnh: VASEP

Bà Nguyễn Hà, chuyên gia thị trường cá ngừ của VASEP nhận định, rằng nhu cầu tiêu thụ cá ngừ trên thế giới vẫn tiếp tục tăng trong năm 2025. Đặc biệt, các chính sách thuế quan mới tại Hoa Kỳ có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh cho cá ngừ Việt Nam so với các đối thủ như Trung Quốc. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu vẫn chưa ổn định, với sự sụt giảm ở một số thị trường như Nhật Bản và Israel.

Dù đạt được những kết quả tích cực, ngành cá ngừ vẫn đang đối diện với nhiều thách thức cần giải quyết. Một trong những trở ngại lớn nhất là thủ tục cấp giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản khai thác (SC) và giấy chứng nhận thủy sản khai thác (CC). Dù Thủ tướng đã ban hành Công điện 127/CĐ-TTg vào tháng 12/2024 để chấn chỉnh công tác này, nhiều doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn do cách thực thi cứng nhắc tại một số địa phương. Việc hồ sơ tồn đọng đã gây ảnh hưởng đến tiến độ sản xuất và xuất khẩu, khiến doanh nghiệp mất cơ hội tiếp cận các đơn hàng lớn.

Khó khăn bủa vây, giải pháp nào?

Bước sang năm 2025, ngành cá ngừ Việt Nam đang phải đối mặt với một loạt thách thức, từ khan hiếm nguồn cung đến cạnh tranh gay gắt trên thị trường quốc tế.

Một trong những vấn đề cấp bách nhất hiện nay là tình trạng khan hiếm cá ngừ vằn đạt kích thước tối thiểu để hưởng ưu đãi thuế từ Hiệp định EVFTA. Quy định hiện hành yêu cầu cá ngừ vằn phải đạt tối thiểu 50cm mới được phép khai thác, nhưng thực tế cho thấy phần lớn cá khai thác được có kích thước nhỏ hơn. Điều này khiến nhiều tàu cá phải nằm bờ, ảnh hưởng đến thu nhập của ngư dân và nguồn cung cho doanh nghiệp chế biến xuất khẩu thủy sản.

Chế biến cá ngừ đông lạnh xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản, Mỹ và châu Âu. Ảnh: Vũ Sinh

Giá thu mua cá ngừ vằn hiện xuống thấp, khiến nhiều tàu ra khơi không đủ bù chi phí nhiên liệu và nhân công. Nếu tình trạng này kéo dài, Việt Nam có thể mất lợi thế cạnh tranh khi các nhà nhập khẩu tìm nguồn cung thay thế từ Philippines và Ecuador – những quốc gia cũng đang hưởng ưu đãi thuế quan từ EU.

Không chỉ phải đối mặt với áp lực từ các nước Đông Nam Á, ngành cá ngừ Việt Nam còn chịu sự cạnh tranh từ Thái Lan – một trong những quốc gia chế biến cá ngừ lớn nhất thế giới. Hiện nay, Thái Lan đang tích cực đàm phán một hiệp định thương mại tự do (FTA) với EU. Nếu hiệp định này được ký kết, các sản phẩm cá ngừ Thái Lan có thể được hưởng mức thuế ưu đãi tương tự Việt Nam, làm giảm lợi thế của doanh nghiệp trong nước trên thị trường châu Âu.

Trước những thách thức trên, ngành cá ngừ cần có các biện pháp chiến lược để duy trì tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Chính phủ và các cơ quan quản lý cần tiếp tục cải tiến quy trình cấp giấy SC, CC, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp. Việc đơn giản hóa thủ tục, giảm bớt các yêu cầu không cần thiết và minh bạch hóa quy trình xét duyệt sẽ giúp giảm tình trạng hồ sơ tồn đọng, đảm bảo tiến độ xuất khẩu.

Cần xem xét điều chỉnh quy định về kích thước tối thiểu được phép khai thác, phù hợp với thực tế khai thác tại Việt Nam. Điều này không chỉ giúp ngư dân tiếp tục duy trì hoạt động đánh bắt mà còn đảm bảo doanh nghiệp có đủ nguyên liệu để sản xuất và xuất khẩu.

Mô hình này đã thành công tại Nhật Bản, giúp ngư dân bán sản phẩm với giá tốt nhất, đồng thời đảm bảo sự minh bạch trong giao dịch. Ngoài ra, chợ đấu giá cũng tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy xuất nguồn gốc, đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ thị trường quốc tế. Việt Nam cần khuyến khích ngư dân đầu tư vào tàu cá công suất lớn để khai thác xa bờ, giảm áp lực lên vùng biển gần bờ và nâng cao chất lượng cá ngừ. Các doanh nghiệp nên đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tránh phụ thuộc quá nhiều vào một số thị trường truyền thống.